معرفی کامل اختلال وسواس فکری و عملی(OCD)
آیا شما هم به این موضوع توجه کردهاید که چرا برخی افراد به طور مداوم درحال تکرار کردن عملیات یا افکار خاصی در ذهن خود هستند؟ یا به این موضوع دقت کردهاید که چرا بعضی از افراد به صورت مداوم دست های خود را شستوشوی میدهند یا همیشه میخواهند وسایل خود را منظم و دقیق در جای مشخصی قرار دهند؟ آیا اختلال وسواس فکری و عملی قابل درمان است؟ پاسخ به این سوالات و بسیاری موارد دیگر در این مقاله جذاب از نورسین پیدا خواهید کرد پس تا انتهای این متن همراه ما باشید.
اولین قدم برای درک این موضوع شناخت اختلال وسواس است. به طور کلی وسواس یک اختلال اضطرابی است که در آن فرد دچار افکار یا احساسات مزاحم (وسواس فکری) و رفتارهای تکراری (اجبار) میشود. این افکار و رفتارها به قدری مخرب هستند که باعث اختلال در عملکرد روزمره افراد میشوند.
افکار وسواسی اغلب به صورت ترسهای غیرمنطقی درمورد اتفاقی یا شک مداوم در مورد انجام ندادن کاری بروز میکنند. برای مثال فرد ممکن است نگران این باشد که دستهایش آلوده هستند و به همین دلیل مدام دستهایش را میشوید یا ممکن است نگران این باشد که درب خانه قفل نشده است و به همین دلیل مدام درب را بررسی کند و رفتارهای اجباری اغلب به عنوان تلاشی برای کاهش اضطراب ناشی از افکار وسواسی انجام میشوند.
اختلال وسواس فکری و عملی چیست؟
وسواس فکری-عملی یا OCD نوعی اختلال اضطرابی است که با افکار و رفتارهای تکراری مشخص می شود. افکار وسواسی تصاویر یا تمایلاتی هستند که به طور مداوم، مزاحم ذهن افراد مبتلا میشوند و رفتارهای وسواسی اعمالی هستند که فرد برای کاهش اضطراب ناشی از وسواس ها انجام می دهد.
وسواس ها می توانند در مورد هر چیزی باشند از قبیل آلودگی، خطر، ترتیب یا تقارن، یا خشونت و حتی روابط جنسی اما وسواس های عملی نیز می توانند بسیار متنوع باشند برای مثال شستن دست ها، چک کردن، تکرار کلمات یا عبارات، یا مرتب کردن وسایل OCD می تواند به شدت بر زندگی فرد تأثیر بگذارد. افراد مبتلا به OCD ممکن است زمان زیادی را صرف وسواس ها و اجبارها کنند که می توانند منجر به اضطراب، افسردگی و مشکلات در مدرسه، کار یا روابط شوند.
علائم اختلال وسواس فکری
اختلال وسواس فکری یک اختلال اضطرابی است که با افکار و رفتارهای تکراری ظاهر می شود. افراد مبتلا به این اختلال اغلب برای از بین بردن یا کنترل وسواسهای خود تلاش میکنند که در ادامه به علائم وسواس فکری میپردازیم.
علائم وسواس فکری
برخی رایج ترین علائم اختلال وسواس فکری عبارتند از:
- ترس از آلودگی توسط میکروب ها مواد کثیف یا سایر عوامل خارجی
- نیاز به نظم و ترتیب و تقارن کامل اجسام
- ترس از صدمه زدن به خود یا دیگران
- افکار یا تصاویر که فرد آن ها را ناخواسته یا غیرقابل کنترل می داند
اختلال وسواس عملی و علائم آن
اختلال وسواس عملی یک اختلال روانی است که با وسواسها و اجبارها همراه است. علائم وسواس عملی (OCD) شامل رفتارها یا اعمال تکراری هستند که فرد احساس میکند مجبور است آنها را انجام دهد. این رفتارها اغلب برای کاهش اضطراب ناشی از وسواسهای فکری هستند.
علائم اختلال وسواس عملی(OCD)
رایج ترین علائم اختلال وسواس عملی عبارتند از:
- بیش از حد مسواک زدن یا شست و شوی دست
- شستوشو و تمیز کردن مدام دستشویی، آشپزخانه و سایر اتاقها
- مرتب کردن مکرر اشیا یا محیط اطراف
- تکرار کلمات یا اعمال خاص چندین بار
- بررسی مکرر اشیا یا افراد برای اطمینان از امنیت یا درستی
- شمارش اشیا یا اعمال به طور مکرر
- بررسی مداوم شیرآلات، دزدگیر ماشین، قفل ها، چراغهای خانه برای جلوگیری از نشت و آسیب
- مراجعه مداوم به پزشک در مورد وجود علائم بیماری در بدن خود
- چک کردن مرتب پیامک و چت های خود به دلیل ترس از اینکه باعث ناراحتی طرف مقابل نشده باشند.
علائم اختلال وسواس در کودکان
علائم اختلال وسواس در کودکان معمولاً در سنین 6 تا 12 سالگی ظاهر میشود. این اختلال در دختران و پسران به طور مساوی شایع است که علائم اختلال وسواس در کودکان میتواند شامل موارد زیر باشد:
- افکار یا تصاویر تکراری و مزاحم در مورد آلودگی، بیماری، آسیب به خود یا دیگران، نظم و ترتیب، یا امور مذهبی
- تردیدهای مکرر در مورد اینکه آیا کاری را به درستی انجام دادهاند یا خیر
- ترس از اینکه اتفاق بدی بیفتد اگر کاری را انجام ندهند یا انجام دهند
- شستن دست، دوش گرفتن یا حمام کردن بیش از حد
- مرتب کردن یا چیدن وسایل به صورت مکرر
- بررسی مکرر چیزها برای اطمینان از اینکه خاموش یا قفل شدهاند
- تکرار کلمات یا عبارات خاصی
- اجتناب از موقعیتهای خاص
در آخر چند نکته که باید برای کمک به کودک مبتلا به اختلال وسواس رعایت کنید عبارتند از:
- درک کنید که اختلال وسواس یک بیماری واقعی است کودک شما کنترلی بر افکار و رفتارهای خود ندارد.
- از قضاوت یا سرزنش کودک خود اجتناب کنید این کار فقط باعث بدتر شدن علائم میشود.
- از کودک خود حمایت کنید و به او اطمینان دهید که دوستش دارید و به او کمک میکنید.
- در صورت لزوم، کودک خود را تحت درمان قرار دهید. درمان شامل دارو و رواندرمانی است.
ویژهگی افراد دارای اختلال وسواس فکری و عملی
در این قسمت به ویژهگی های افراد مبتلا به OCD میپردازیم. وسواس فکری و وسواس عملی هر کدام ویژهگی های مخصوصی دارند. وسواس فکری شامل افکار (مثل آلودگی) تصورات (صحنههای خشونت آمیز و ترسناک) یا امیال (آسیب رساندن به افراد دیگر) تکراری و مدام هستند. افراد مبتلا به وسواس فکری هیچ ارادهای بر روی افکار خود ندارند و آنها از این موضوع لذت نمیبرند. فرد سعی میکنند این افکار را نادیده بگیرد یا متوقف کند به عنوان مثال فرد به افکاری که باعث ناراحتی و نگرانی او میشود توجهی نمیکنند اما تلاش او بیفایده است.
وسواس عملی شامل رفتارها (مثل شستن دست ها، بررسی کردن) یا افکار تکراری (شمردن، تکرارکردم کلمات به صورت آهسته) هستند که فرد احساس میکند اگر این کارها را انجام ندهد زندگی خود دچار اختلال میشود و نسبت به انجام دادن آن مسئول است. اغلب افراد مبتلا به (OCD) هم وسواس فکری و هم وسواس عملی دارند که وسواس عملی معمولا در پاسخ به وسواس فکری صورت میگیرند.
برای مثال وقتی فرد مبتلا احساس میکند که دست هایش آلوده است شروع به شستن دست های خود میکند تا زمانی که حس کند دستهایش پاکیزه اند. هدف این کار این است که ناراحتی هایی که توسط وسواس فکری بوجود میآیند را کاهش دهد. با این حال وسواس عملی اینگونه نیست این وسواس به صورت واقع بینانه و با رضایت فرد انجام میشود برای مثال فرد روزانه 1 ساعت حمام میکند یا وسایل خود را به صورت دقیق روی میز خود میچیند که این کار سبب لذت او نمیشود با این حال آنها را انجام میدهد تا از حس ناراحتی و اضطراب خود رها شوند.
تشخیص اختلالات وسواس
اختلالات وسواس با سه روش کلی قابل تشخیص است که شامل تست وسواس ، مصاحبه با روانشناس و بررسی تاریخچه بیمار می باشد و در این بخش به صورت کامل توضیح داده شده است.
-
تست وسواس
تست وسواس به عنوان یک ابزار ابتدایی به متخصصان روانشناسی و پزشکان روانپزشکی کمک میکند تا در تشخیص احتمالی این اختلال روانی به کار گیرند.این تست به صورت پرسشنامهای طراحی شده است و به افراد کمک میکند تا نشانهها و علائم وسواس را در خودشان تشخیص دهند.
از افراد خواسته میشود به سوالات مختلف در مورد افکار، احساسات و عملکردهای خود پاسخ دهند. این پرسشها معمولاً در مورد نوع و محتوای افکار وسواسی، تاثیر آنها بر زندگی روزمره، میزان اضطراب ایجاد شده توسط آنها، تعداد و جزئیات عملهای وسواسی و سایر موارد مشابه است.
-
مصاحبه با متخصص روانشناسی
یکی از روشهای اصلی تشخیص وسواس مصاحبه با یک متخصص روانشناسی است. افرادی که شک دارند که ممکن است وسواس داشته باشند، میتوانند به یک روانشناس مراجعه کنند تا تشخیص دقیقتری دریافت کنند در این روش متخصص با پرسش سوالاتی از فرد مبتلا به تشخیص علائم و شدت آن میپردازد.
-
بررسی تاریخچه بیماری
بررسی تاریخچه بیماری نیز یکی از مراحل تشخیص اختلال وسواس است. متخصص ممکن است از فرد سوالاتی در مورد تاریخچه علائم اختلال وسواس و نحوه تاثیر گذاری آن بپرسد تا شناخت کامل نسبت به نوع وسواس فرد پیدا کند. 
عوامل موثر بر بروز اختلال وسواس عملی و فکری
در این بخش میخواهیم مهم ترین عوامل موثر بر وسواس عملی و فکری را بیان کنیم. مهمترین عوامل عبارتند از:
عوامل ژنتیکی
برخی تحقیقات نشان دادهاند که وسواس در خانوادهها به طور ژنتیکی انتقال مییابد به عبارتی اگر یکی از والدین یا فرزندان خانواده مبتلا به وسواس فکری و عملی یا شخصیت وسواس باشد، احتمال اینکه دیگر افراد خانواده به این اختلال دچار شوند زیاد است.
عوامل عصبی و شیمیایی مغزی
نوروترانسمیترها مواد شیمیایی هستند که پیامها را بین سلولهای عصبی در مغز منتقل میکنند. اختلال در عملکرد نوروترانسمیترها میتواند منجر به بروز اختلالات روانی مانند وسواس شود. همچنین سروتونین یکی از مهمترین نوروترانسمیترهای مغز است که در تنظیم خلق و خو، اضطراب، و رفتار نقش دارد.
مطالعات نشان دادهاند که افراد مبتلا به وسواس فکری و عملی دارای سطح سروتونین پایینتری در مغز هستند. این کاهش سطح سروتونین میتواند منجر به افزایش وسواس و اضطراب شود. علاوه بر سروتونین، سایر نوروترانسمیترها نیز در ایجاد وسواس نقش دارند. به عنوان مثال افراد مبتلا به OCD دارای سطح بالاتری از دوپامین و نوراپی نفرین در مغز هستند. دوپامین و نوراپی نفرین نوروترانسمیترهایی هستند که با انگیزه، توجه و اضطراب مرتبط هستند.
عوامل روانشناختی
علاوه بر عوامل ژنتیکی، عوامل روانشناختی نیز در ایجاد وسواس فکری و عملی نقش دارند. عوامل روانشناختی مانند شخصیت و نگرش فرد به زندگی ممکن است در تشدید وسواس تأثیر داشته باشند. افرادی که دقت زیاد دارند ممکن است نسبت به افراد دیگر بیشتر در خطر ابتلا به اختلال وسواس فکری و عملی باشند. برای مثال فردی که وسواس به آلودگی دارد ممکن است باور داشته باشد که اگر دستهایش را به طور کامل شستوشو ندهد به دیگران آسیب میرساند. این باور میتواند منجر به بروز افکار وسواسی در مورد آلودگی و رفتارهای اجباری مانند شستن مکرر دستها شود. همچنین این افراد تمایل دارند افکار و احساسات خود را کنترل کنند.
عوامل محیطی
رویدادها و تجربیات محیطی نیز میتوانند بر وسواس تأثیر بگذارند. مثلاً تجربه یک عارضه ناگوار یا تجربیات بد در دوران کودکی میتواند در شکلگیری وسواس نقش داشته باشد برای مثال تجربههای تلخ مثل از دست دادن والدین، بی محلی و کم توجهی والدین نسبت به فرزند خود میتواند خطر ابتلا به این اختلال را تشدید کند.
همچنین ممکن است برخی کودکان و نوجوانان از رفتارهای وسواسی در خانواده یا اطرافیان خود مشاهده میکنند تقلید کنند و دچار این مشکل بشوند و مشکلات روانی و عاطفی نیز مانند افسردگی، اضطراب عمومی و اختلالات شخصیت نیز ممکن است وسواس را تشدید کنند.
ترکیبی از این عوامل ممکن است در ایجاد و تشدید وسواس نقش داشته باشند. اغلب وسواس به عنوان نتیجه تعامل پیچیدهای از عوامل ژنتیکی، عصبی، روانشناختی و محیطی درک میشود. در تشخیص و درمان وسواس، توجه به تمامی این عوامل و تعامل بین آنها ضروری است.
درمان اختلال وسواس فکری و عملی
تشخیص به موقع علائم اختلال وسواس فکری و عملی و مراجعه به یک مختصص باعث بهبود و درمان فرد مبتلا میشود. خوشبختانه روش های بسیاری برای درمان اختلال وسواس فکری و عملی وجود دارد شما با تشخیص به موقع این اختلال به راحتی میتوانید این اختلال را مهار کنید. در این بخش مهمترین و اثرگذارترین شیوه های درمان را توضیح میدهیم.
1. مشاوره رفتاری-شناختی(CBT)
روان درمانی می تواند یک درمان موثر برای بزرگسالان و کودکان مبتلا به OCD باشد. تحقیقات نشان میدهد که انواع خاصی از روان درمانی از جمله درمان شناختی رفتاری و سایر درمان های مرتبط میتوانند به اندازه دارو برای افراد مبتلا موثر باشند. روان درمانی برای افرادی که وسواس اجباری شدید دارند به صورت ترکیبی استفاده میشود.
CBT یکی از روشهای درمان وسواس است. این روش کمک میکند افراد الگوهای تفکری نادرست و رفتارهای وسواسی را تشخیص دهند و یاد بگیرند چگونه آنها را تغییر دهند. در جریان جلسات CBT تکنیکهای مانند تفکر انتقادی، تغییر تفکرات منفی به مثبت، تمرینهای تعاملی و مهارتهای مدیریت اضطراب آموزش داده میشوند.
2. درمان پیشگیری از مواجهه و پاسخ (ERP)
ERP یکی موثرترین روشهای درمان برای وسواس فکری-عملی میباشد. در روش ERP فرد را در معرض موقعیتهایی قرار میدهند که باعث احساس وسواس و نگرانی فرد میشود، همچنین فرد اجازه ندارد رفتار اجباری خود را دوباره انجام دهد. به عنوان مثال فردی که وسواس آلودگی دارد ممکن است از دست زدن به اشیاء کثیف اجتناب کند. با روش ERP، این فرد به تدریج در معرض اشیاء کثیف تر قرار می گیرد، بدون اینکه اجازه داشته باشد تا دستان خود را بشوید.
ERP در ابتدا ممکن است باعث اضطراب شود زیرا فرد یاد می گیرد که با احساسات ناخوشایند ناشی از وسواس خود کنار بیاید. با ادامه درمان ERP اکثر افراد کاهش قابل توجهی در رفتارهای اجباری خود را تجربه می کنند و این یک شاخصه مهم در درمان اختلال وسواس فکری و عملی است.
3. دارو درمانی
داروها به عنوان یکی از روشهای اصلی درمان اختلال وسواس اجباری به کار میروند. این داروها میتوانند به کاهش شدت وسواسها و اعمال اجباری کمک کنند. این داروها معمولاً شامل مهارکنندههای بازجذب سروتونین (SSRI) و داروهای ضدافسردگی می شود.
نکته مهمی که باید در مصرف دارو رعایت کنید این است که باید مصرف آن تحت نظر یک پزشک متخصص باشد و پزشک با ارزیابی دقیق و شدت اختلال وسواس فکری وعملی بسته به نیاز فرد دارو تجویز میکند. همچنین فرد مبتلا باید در جریان باشد که اثرات دارو میتواند تا هفته ها طول بکشد و خوردن بیش ازحد داروها به بهبودی فرد بیمار کمک نمیکند. رایج ترین داروها برای درمان وسواس فکری و عملی عبارتند از:
مهارکنندههای بازجذب سروتونین (SSRI)
مهارکنندههای بازجذب سروتونین داروهایی هستند که به جلوگیری از بازجذب سروتونین در مغز کمک میکنند. این داروها میتوانند سطح سروتونین را افزایش دهند. مهارکنندههای بازجذب سروتونین به دو دسته اصلی SSRIs و SNRIs تقسیم میشود. سروتونین یک ماده شیمیایی مغزی است که نقش مهمی در انتقال پیامهای عصبی دارد. افزایش سطح سروتونین میتواند به بهبود علائم اختلال وسواس کمک کند.
داروهای ضدافسردگی
همچنین مصرف داروهای ضدافسردگی میتوانند در درمان OCD مؤثر باشند. این داروها به تعادل مغزی کمک میکنند که علائم وسواس را کاهش دهند. این داروها شامل دو نوع کلومیپرامین و آناپرامین میشوند. درمان اختلال وسواس اجباری یک فرآیند چندگانه است و داروها تنها یکی از ابزارهای درمانی آن هستند.
همکاری با پزشک و مشاور روانشناس میتواند به تعیین بهترین روش درمانی برای شما کمک کند. اگر داروها با دقت و تحت نظر متخصص مصرف شوند، میتوانند به بهبود وضعیت افراد مبتلا به OCD کمک کند.
4. تحریک غیرمستقیم مغز (TMS)
تحریک مغناطیسی مغز (TMS) یک روش درمانی غیردارویی است که از میدان های مغناطیسی برای تحریک سلول های عصبی در مغز استفاده می کند. TMS می تواند برای درمان طیف گسترده ای از شرایط از جمله اختلال وسواس فکری و عملی (OCD) استفاده شود.
در درمان OCD با TMS به این روش انجام میشود که یک دستگاه TMS روی سر بیمار قرار می گیرد و آن دستگاه یک میدان مغناطیسی تولید می کند که از طریق جمجمه به مغز می رسد. این میدان مغناطیسی باعث ایجاد جریان الکتریکی در سلول های عصبی می شود این روش معمولاً طی 20 جلسه درمانی انجام می شود که به صورت مکرر و در طول یک دوره زمانی انجام می شود.
مطالعات نشان داده اند که TMS می تواند به کاهش علائم OCD کمک کند. طی تحقیقات سال 2019 مشخص شد که TMS در 60٪ از افراد مبتلا به OCD موثر بوده است. این تحقیقات نشان داد که TMS می تواند به کاهش افکار وسواسی و رفتارهای اجباری کمک کند.
5. مداخلات خانواده
خانواده افراد مبتلا به وسواس نقش مهمی در پشتیبانی از آنها دارند. افراد با وسواس معمولاً نیاز به حمایت و درک خانواده دارند. اعضای خانواده میتوانند با شناخت بهتر از وسواس و نقش آن در زندگی فرد مبتلا را درک کنند. همچنین درمان وسواس در محیط خانوادگی بسیار اثر بخش است و باید به این موضوع توجه ویژهای شود.
مداخلات و پشتیبانی خانواده و نحوه برخورد با علائم وسواس فرد مبتلا و حمایت از اومیتواند باعث بهبود وضعیت فرد مبتلا شود.
6. مدیریت استرس و اضطراب
آموزش مهارتهای مدیریت استرس و اضطراب میتواند به افراد مبتلا کمک کند تا با وسواس خود بهتر مقابله کنند تا آن را کاهش دهند. در هر صورت، انتخاب روش درمانی مناسب بر اساس شدت و نوع وسواس فرد میتواند توسط پزشک یا متخصص روانشناس تعیین شود. همچنین درمانهای ترکیبی و جمعی نیز ممکن است در موارد خاص مورد استفاده قرار گیرند.
نتیجه گیری
اختلال وسواس فکری و عملی (OCD) یک اختلال اضطرابی جدی است که با وسواسها (افکار مزاحم) و اجبارها (عملیات تکراری) همراه است و میتواند زندگی روزمره فرد به صورت جدی تحت تأثیر قرار دهد. درمان OCD اغلب به صورت ترکیبی از مشاوره رفتاری-شناختی (CBT)، داروهای تعدیل سروتونین (SSRI)، تحریک غیرمستقیم مغز (TMS)، مدیریت استرس و اضطراب و مداخلات خانواده درمانی انجام میشود.
همچنین عوامل موثر در ایجاد اختلال وسواس شامل عوامل ژنتیکی، روانشناختی، محیطی و عوامل عصبی میباشند. درمان وسواس فکری و عملی معمولاً یک فرایند طولانی مدت است و باید به صورت منظم انجام شود تا موثر باشد. افراد مبتلا با پیروی از درمان میتوانند علائم خود را کاهش دهند تا به زندگی عادیخود بازگردند.
