اثر هاثورن چیست؟ نتایج مطالعات هاثورن در مدیریت سازمانی
اگر “اثر هاثورن” را در فضای مجازی جست و جو کنید، این تعریف برای شما می آید: ” اثر هاثورن، اثری است که نشان می دهد وقتی افراد متوجه شوند توسط افرادی دیگر تحت نظارت مستقیم قرار دارند، روند کاری و عملکرد خود را بهبود می بخشند” . این تعریف، حاصل یک مطالعه ی علمی است که از اواخر دهه 1920 شروع شد که باعث ایجاد تحول عظیمی در مطالعه روابط انسانی و همچنین نوع مدیریت در سازمان ها گشته است.
مطالعات هاثورن از مهمترین مطالعات کلاسیک مدیریت به شمار میآیند که نقش چشمگیری در درک تاریخچه مطالعات سازمانی داشتهاند. برای پاسخ به سوال مطالعات هاثورن چیست؟ و بررسی نتایج مطالعات هاثورن، لازم است ابتدا به ریشهها و زمینههای شکلگیری این تحقیقات پرداخته شود.
تاریخچه مطالعات هاثورن
مطالعات هاثورن یکی از مهمترین مطالعات در حوزه روانشناسی صنعتی و رفتار سازمانی است که در دهه 1920 و 1930 توسط التون مایو و تیم او در کارخانه الکتریک وسترن الکتریک و بر روی کارکنان آن شرکت انجام شد. محقق اصلی این پروژه التون مایو بود که به عنوان یکی از بنیانگذاران روانشناسی سازمانی شناخته میشود و نظریه روابط انسانی التون مایو را توسعه داد. این مطالعات برای اولین بار نشان دادند که عوامل اجتماعی و رفتار اجتماعی کارکنان تأثیر قابل توجهی بر کارایی و عملکرد آنها دارد.
مطالعات هاثورن وسترن الکتریک با هدف بررسی تاثیر محیط کار بر بهرهوری آغاز شد. در این آزمایشها، تأثیر عوامل مختلفی مانند نور محیط کار، ساعات کار، استراحت و حتی تغذیه بر روی عملکرد کارکنان بررسی شد. نتایج این آزمایشها نشان داد که هر چه نور محیط کار بیشتر شود، عملکرد کارکنان نیز بهبود مییابد. این مشاهدات غیرمنتظره، مسیر تحقیق را تغییر داد و منجر به شکلگیری آزمایشهای هاثورن در مراحل بعدی شد.
نتایج کلیدی و اثر هاثورن
با ادامه مطالعات و آزمایش های هاثورن، تیم تحقیق به این نتیجه مطالعات هاثورن رسید که عوامل اجتماعی، روابط بین همکاران، نقش رهبری در سازمان و احساس مشارکت کارکنان در تصمیمگیریها، تأثیر قابل توجهی بر عملکرد آنها دار. به عبارت دیگر، نه تنها عوامل محیطی بلکه همچنین عوامل اجتماعی نیز میتوانند تأثیر چشمگیری بر روی کارکرد افراد در سازمان داشته باشند.
نتایج مطالعات هاثورن در دهه 1930 منتشر شد و باعث تغییرات بزرگی در حوزه مدیریت و روانشناسی سازمانی شد. خلاصه مطالعات هاثورن این بود که: ارتقاء بهرهوری به تنهایی با تاثیر شرایط کاری (عوامل فیزیکی) تضمین نمیشود، بلکه باید به عوامل اجتماعی در کار و رفتار اجتماعی کارکنان توجه شود. این مطالعات با فراهم کردن درکی عمیقتر از رفتار سازمانی و شیوههای ارتباط میان افراد، نقشی اساسی در توسعه نظریههای مدیریت و روانشناسی سازمانی ایفا کردند و در نهایت پایهگذار مفهومی شدند که امروزه آن را با عنوان «اثر هاثورن» میشناسیم.
به طور خلاصه، مطالعات هاثورن چه نتیجهای داشت؟ نتایج مطالعات هاثورن نشان داد که توجه و نظارت مثبت بر کارکنان، چیزی که التون مایو آن را «توجیه» نامید؛ همراه با ایجاد احساس ارزشمندی و تقویت ارتباطات سازمانی، تأثیری بسیار عمیقتر بر افزایش انگیزه و بهبود عملکرد کارکنان دارد تا صرفاً ایجاد تغییرات فیزیکی در محیط کار.
التون مایو خالق هاثون
التون مایو (Elton Mayo)، روانشناس و محقق استرالیایی بود که در زمینه روانشناسی سازمانی و مطالعات هاثورن شهرت دارد. وی در سال 1880 در ملبورن، استرالیا به دنیا آمد و در سال 1949 در ونکوور، کانادا درگذشت.
مایو به عنوان یکی از بنیانگذاران روانشناسی سازمانی شناخته میشود و مطالعات هاثورن که در دهه 1920 و 1930 انجام شد، به وی مرتبط است. مایو به همراه تیم خود در شرکت الکتریک وسترن الکتریک، عوامل اجتماعی و رفتار اجتماعی کارکنان را بررسی کرد و نتایج جالبی را در مورد تأثیر این عوامل بر عملکرد و رضایت کارکنان به دست آورد.
مطالعات هاثورن و نتایج آنها باعث تغییرات بزرگی در حوزه مدیریت و روانشناسی سازمانی شد و مایو به عنوان یکی از محققان برجسته در این زمینه شناخته شد. او تأثیر قابل توجهی بر توسعه نظریهها و مدلهای مدیریتی و روانشناسی سازمانی داشت و به عنوان یکی از پیشگامان درک بهتر از رفتار سازمانی شناخته میشود.
اصلی ترین اهداف مطالعه هاثورن
هدف اصلی انجام مطالعات هاثورن بررسی تأثیر عوامل محیطی و اجتماعی بر رفتار و عملکرد کارکنان در سازمانها بود. این مطالعات به منظور درک بهتر عواملی که میتوانند روی عملکرد کارکنان تأثیر بگذارند، انجام شدند. برخلاف تصورات قبلی که تأکید بیشتری بر عوامل فیزیکی محیط کار میگذاشتند، مطالعات هاثورن نشان داد که عوامل اجتماعی و روابط بین همکاران، نظارت و توجیه نیز تأثیر قابل توجهی در عملکرد کارکنان دارند.
به طور کلی، هدف از انجام مطالعات هاثورن عبارت بود از:
1) بررسی تأثیر عوامل محیطی مانند نور و دما بر عملکرد کارکنان.
2) بررسی تأثیر عوامل اجتماعی و روابط همکاران بر عملکرد کارکنان.
3) بررسی تأثیر نظارت و توجیه بر عملکرد کارکنان.
4) شناخت عواملی که میتوانند بهبود عملکرد کارکنان را تسهیل کنند.
5) ارائه توصیهها و راهکارهایی برای بهبود محیط کار و عملکرد کارکنان.
مطالعات هاثورن چه نتیجهای داشت؟
مطالعات هاثورن نتایج مهمی را در خصوص تأثیر عوامل محیطی و اجتماعی بر رفتار و عملکرد کارکنان برجسته کردند. در زیر به برخی از نتایج مطالعات هاثورن اشاره میکنیم:
1) تأثیر نور: در یکی از آزمایشها، افزایش نور در محیط کار باعث بهبود عملکرد کارکنان شد. اما وقتی که نور را کاهش دادند، عملکرد همچنان بهبود یافت. این نتیجه نشان میدهد که تأثیر نور خود به تنهایی نمیتواند تمام تغییرات را در عملکرد کارکنان توجیه کند.
2) تأثیر عوامل اجتماعی: مطالعات هاثورن نشان داد که عوامل اجتماعی و روابط بین همکاران تأثیر قابل توجهی در عملکرد کارکنان دارند. برای مثال، وقتی که کارکنان با همکاران جدید کار میکنند، عملکرد آنها بهبود مییابد. این نتیجه نشان میدهد که روابط مثبت و سازنده بین همکاران میتواند عملکرد را تحت تأثیر قرار دهد.
3) تأثیر نظارت و توجیه: مطالعات هاثورن نشان داد که افزایش نظارت خود به تنهایی تأثیر قابل توجهی در بهبود عملکرد کارکنان ندارد. به عبارت دیگر، تأثیر اصلی بهبود عملکرد به دلیل توجیههایی است که به کارکنان داده میشود. این نتیجه نشان میدهد که توجیه و تفسیر مثبت کارکنان درباره نظارت و بازخورد میتواند تأثیر قابل توجهی در عملکرد آنها داشته باشد.
4) تأثیر عوامل فیزیکی: در مطالعات هاثورن، عوامل فیزیکی محیط کار مانند دما و رطوبت نیز مورد بررسی قرار گرفت. اما نتایج نشان داد که این عوامل تأثیر چندانی در عملکرد کارکنان ندارند. این نتیجه نشان میدهد که عوامل روانشناختی و اجتماعی بر عملکرد کارکنان تأثیرگذارتر هستند.
به طور کلی، نتایج مطالعات هاثورن نشان داد که عوامل اجتماعی و روابط بین همکاران، نظارت و توجیه میتوانند تأثیر قابل توجهی در عملکرد کارکنان داشته باشند و عوامل فیزیکی محیط کار تنها یکی از عوامل تأثیرگذار است. این نتایج به مدیران و سازمانها کمک میکند تا راهکارهای بهتری برای بهبود عملکرد کارکنان خود پیدا کنند.
مهم ترین تاثیرات مطالعات هاثورن
مطالعات هاثورن تأثیر مهمی بر حوزههای مختلف داشتهاند. در زیر به برخی از تأثیرات اصلی مطالعات هاثورن اشاره میکنیم:
تاثیر مطالعات هاثورن در سازمان ها
1) تغییر در فهم محیط کار: مطالعات هاثورن با نشان دادن تأثیر عوامل اجتماعی و روابط بین همکاران بر عملکرد کارکنان، به مدیران کمک کردند تا فهم بهتری از محیط کار و عواملی که میتوانند بر رفتار و عملکرد کارکنان تأثیر بگذارند، پیدا کنند.
2) تأثیر بر فرهنگ سازمانی: مطالعات هاثورن به سازمانها کمک کردند تا فرهنگ سازمانی خود را تغییر داده و به ساختارهای سازمانی مبتنی بر همکاری و تعامل توجه بیشتری داشته باشند. این مطالعات نشان دادند که روابط مثبت و سازنده بین همکاران و توجه به نیازها و انگیزههای کارکنان میتواند عملکرد سازمان را بهبود بخشد.
3)تأثیر بر توسعه فردی: مطالعات هاثورن به افراد کمک کردند تا بیشتر درک کنند که عوامل اجتماعی، روابط همکاران و توجیه مثبت میتوانند تأثیر قابل توجهی در موفقیت و پیشرفت شخصی و حرفهای آنها داشته باشند. این مطالعات به فردانگرایی و تمرکز بر افراد در سازمانها اهمیت بیشتری دادند.
تاثیر مطالعات هاثورن بر روی سیستم مدیریت
1) تأکید بر عوامل اجتماعی: مطالعات هاثورن نشان دادند که عوامل اجتماعی و روابط بین همکاران تأثیر قابل توجهی در عملکرد کارکنان دارند. این نتایج به مدیران میگویند که برای افزایش عملکرد کارکنان، باید روابط مثبت و سازنده بین همکاران را تقویت و توجه بیشتری به ایجاد محیط کاری مساعد برای همکاری و تعامل اجتماعی داشته باشند.
2) اهمیت نظارت و توجیه: مطالعات هاثورن نشان دادند که افزایش نظارت به تنهایی تأثیر قابل توجهی در بهبود عملکرد کارکنان ندارد. بلکه توجیه و تفسیر مثبت کارکنان درباره نظارت و بازخورد میتواند تأثیرگذارتر باشد. این نتایج به مدیران میگویند که باید توجیه مثبت و مناسبی را برای نظارت و بازخورد به کارکنان ارائه دهند تا بهبود عملکرد آنها را تسهیل کنند.
3) توجه به عوامل روانشناختی: مطالعات هاثورن نشان دادند که عوامل روانشناختی مانند احساسات، تعاملات اجتماعی و رضایت شغلی نقش مهمی در عملکرد کارکنان دارند. این نتایج به مدیران میگویند که باید به عوامل روانشناختی کارکنان توجه کنند و سعی کنند محیط کاری را فراهم کنند که احساس رضایت شغلی و انگیزه برای بهبود عملکرد را در کارکنان ایجاد کند.
4) توسعه مدیریت منابع انسانی: مطالعات هاثورن به مدیران کمک کردند تا بهترین روشها و استراتژیهای مدیریت منابع انسانی را برای بهبود عملکرد کارکنان شناخته و اجرا کنند. این مطالعات بهبود مهارتهای مدیران در ارتباط با کارکنان، توجیه و تفسیر مثبت، ایجاد محیط کاری مساعد و توسعه روابط سازنده بین همکاران را ترویج کردند.
تاثیر مطالعات هاثورن در روانشناسی
مطالعات هاثورن تأثیر بزرگی بر حوزه روانشناسی داشتهاند. این مطالعات به ما نشان میدهند که عوامل اجتماعی و روابط بین افراد چگونه بر رفتار و روانشناختی افراد تأثیر میگذارند. در زیر به برخی از تأثیرات مهم مطالعات هاثورن در روانشناسی اشاره میکنیم:
1) تأثیر بر فهم ما از تعاملات اجتماعی: مطالعات هاثورن نشان میدهند که تعاملات اجتماعی و روابط همکاری بین افراد چگونه بر رفتار و روانشناختی آنها تأثیر میگذارند. این مطالعات به ما کمک میکنند تا بهتر درک کنیم که چگونه روابط اجتماعی و تعاملات میان افراد میتوانند روی رضایت شغلی، انگیزه و روحیه آنها تأثیر بگذارند.
2) تأثیر بر فهم ما از رفتار سازمانی: مطالعات هاثورن تأثیر بزرگی بر فهم ما از رفتار سازمانی افراد داشتهاند. این مطالعات نشان میدهند که عوامل اجتماعی و روابط همکاری بین افراد چگونه بر رفتار و تصمیمگیریهای سازمانی تأثیر میگذارند. این فهم به ما کمک میکند تا بهتر درک کنیم که چگونه روابط و تعاملات در سازمان میتوانند بر بهبود عملکرد و همکاری افراد تأثیر بگذارند.
3) تأثیر بر فهم ما از رهبری و مدیریت: مطالعات هاثورن نشان میدهند که نقش رهبران و مدیران در ایجاد فضاهای کاری مساعد و توسعه روابط سازنده بین همکاران چگونه است. این مطالعات به ما کمک میکنند تا بهتر درک کنیم که چگونه رهبران میتوانند با توجه به عوامل روانشناختی و اجتماعی، محیط کاری را بهبود بخشند و عملکرد و رضایت شغلی افراد را ارتقا دهند.
4) تأثیر بر فهم ما از انگیزش و رضایت شغلی: مطالعات هاثورن تأثیر بزرگی بر فهم ما از عواملی که میتوانند به انگیزش و رضایت شغلی افراد کمک کنند، دارند. این مطالعات نشان میدهند که عوامل اجتماعی و روابط همکاری بین افراد چگونه میتوانند روی انگیزش و رضایت شغلی تأثیر بگذارند.
5) تأثیر بر فهم ما از تحلیل رفتار و عملکرد: مطالعات هاثورن به ما کمک میکنند تا بهتر درک کنیم که رفتار و عملکرد افراد چگونه تحت تأثیر عوامل اجتماعی و روابط همکاری قرار میگیرند. این مطالعات به ما نشان میدهند که نظارت، توجیه و تعاملات اجتماعی چگونه میتوانند روی عملکرد و رفتار افراد تأثیر بگذارند.
بنابراین به طور خلاصه میتوان گفت، مطالعات رفتار کارکنان که ریشه در آزمایشهای هاثورن داشتند، تحولی بنیادین در حوزههای مدیریتی و روانشناختی ایجاد کردند. مطالعات هاثورن در مدیریت زمینهساز توسعه مدیریت منابع انسانی و نظریههای انگیزشی نوین شد و به مدیران آموخت که برای دستیابی به اثربخشی سازمانی و بهبود عملکرد کارکنان، تمرکز بر تقویت فرهنگ سازمانی مبتنی بر همکاری و احترام امری ضروری است. علاوه بر این، این مطالعات افقهای تازهای در روانشناسی صنعتی و تحقیقات میدانی سازمانی گشودند و درک عمیقتری از روابط انسانی و رفتار افراد در محیط کار به دست دادند.
تأثیر بر روی تحقیقات بعدی
مطالعات هاثورن تأثیر بزرگی بر تحقیقات و مطالعات آینده در حوزه رفتار سازمانی و مدیریت داشتند. این مطالعات الگویی نوین و جدید در مورد تأثیر عوامل اجتماعی و روابط بین همکاران بر عملکرد کارکنان ارائه دادند و به محققان انگیزه بیشتری برای بررسی عوامل مشابه در سایر زمینهها داد.
مراحل آزمایش هاثورن
آزمایش هاثورن ابتدا برای بررسی تأثیر نور روی عملکرد کارکنان طراحی شد. در این بخش از آزمایش، محققان نور را افزایش دادند و عملکرد کارکنان را اندازه گیری کردند. نتایج نشان داد که با افزایش نور، عملکرد کارکنان نیز بهبود مییابد. اما وقتی که نور را کاهش دادند، عملکرد کارکنان همچنان بهبود یافت. این نتایج نشان داد که تنها توجه به عوامل فیزیکی محیط کار، تأثیر چندانی بر عملکرد کارکنان ندارد و عوامل دیگری نیز در این موضوع تأثیرگذار هستند.
در بخش بعدی از آزمایش، محققان میزان تأثیرات اجتماعی بر روی عملکرد کارکنان را بررسی کردند. آنها چند گروه از کارکنان را انتخاب کردند و به آنها گفتند که در یک گروه کاری با همکاران جدید قرار بگیرند و در گروه دیگر با همکاران قدیمی کار کنند. نتایج نشان داد که عملکرد کارکنان در گروهی که با همکاران جدید کار میکردند، بهبود یافت. این نتایج نشان میدهد که تأثیرات اجتماعی و روابط بین همکاران بر روی عملکرد کارکنان تأثیرگذار هستند.
در بخش بعدی از آزمایش هاثورن، محققان اثرات نظارت و توجیه بر عملکرد کارکنان را بررسی کردند. آنها بر گروهی از کارکنان، به طور مداوم نظارت میکردند و به آنها تاکید می کردند که این نظارت برای بهبود عملکرد آنهاست. نتایج نشان داد که عملکرد کارکنان در واقع با افزایش نظارت بهبود نمییابد، بلکه بهبود عملکرد به دلیل توجیه و تاکیدهایی است که به آنها داده میشود.
نتیجه گیری
مطالعات هاثورن روابط انسانی تأثیر عمیقی بر حوزههای روانشناسی سازمانی، روانشناسی اجتماعی و مدیریت منابع انسانی گذاشتند. این تحقیقات نشان دادند که آنچه به عنوان اثر هاثورن شناخته میشود، یعنی توجه به روانشناسی اجتماعی و مدیریت منابع انسانی، بسیار مهمتر از عوامل صرفاً فیزیکی است. چرا که تغییرات بهرهوری کارکنان بیش از هر چیز به تعاملات گروهی و احساس ارزشمندی آنها وابسته است. به کمک این اثر می توان عملکرد سازمان را بهبود بخشید و هم باعث رشد و توسعه فردی شد.
سوالات متداول
هاثورن کیست؟
در پاسخ به پرسش «هاثورن کیست؟» باید گفت که اثر هاثورن به شخص خاصی اشاره ندارد، بلکه به مجموعهای از پژوهشها در شرکت وسترن الکتریک و بهویژه به نام التون مایو، روانشناس استرالیایی، گره خورده است؛ فردی که با این تحقیقات نام خود را در تاریخ مدیریت ماندگار کرد. در این زمینه، معنی هاثورن به مکانی بازمیگردد که این آزمایشهای تعیینکننده در آن انجام شدند؛ یعنی بخش هاثورن از کارخانه وسترن الکتریک واقع در شهر سیکرو، ایالت ایلینوی آمریکا.
